AQSh prezidenti Donald Tramp dushanba kuni bergan bayonotida Eronning yadroviy ambitsiyalariga “haqiqiy yakun” berilishi kerakligini aytdi va bu masalada muzokaralar uchun yuqori martabali amerikalik diplomatlarni yuborishga tayyorligini bildirdi.
Bu paytda esa Isroil va Eron o‘rtasidagi havo hujumlari beshinchi kun davom etmoqda, yuzlab qurbonlar haqida xabarlar tarqalmoqda.
Donald Tramp G7 sammitidan oldin rejalashtirilmagan holda Vashingtonga qaytib kelib, Oq uyga yaqin jurnalistlar ishtirokida qisqa brifing oʻtkazdi. U o‘z chiqishida Eronning yadro dasturini tanqid ostiga olib, bu mojaroga oddiy tinchlik bitimi emas, balki “yakuniy nuqta” qo‘yilishi kerakligini aytdi.
“Bu safar biz kelishuv tuzib, yana chalg‘itilmoqchi emasmiz. Bu safar bu muammo butunlay yopilishi kerak. Haqiqiy yakun bo‘ladi,” — dedi Tramp.
U Eron tomoniga muzokaralar uchun AQShning maxsus vakili yoki hatto vitse-prezident JD Venseni yuborishi mumkinligini ham ma’lum qildi.
Uning bayonoti Eron bilan diplomatik eshiklarni ochiq qoldirgan bo‘lsa-da, ayni paytda keskin choralar ko‘rilish ehtimolini ham inkor qilmaydi.
AQShning diplomatik faolligi fonida Isroil va Eron o‘rtasida havo hujumlari davom etmoqda. Isroil armiyasi Tehron, Natanz va Kashandagi harbiy obyektlarga aviazarbalar uyushtirdi. Eron esa Isroilning Tel-Aviv, Xayfa va Golan tepaliklaridagi pozitsiyalariga yuzlab raketa va dronlar bilan zarba berdi.
Isroil rasmiylariga ko‘ra, oxirgi zarbalar natijasida kamida 24 nafar fuqarolar halok bo‘lgan. Eron esa 220 dan ortiq insonning o‘limi va 500 nafardan ziyod kishining jarohatlanganini tasdiqladi.
Isroil mudofaa vaziri Israel Kats o‘z bayonotida Eronning oliy rahnamosi Oyatulloh Ali Xominaiyni bevosita tilga olib, uni Saddam Husaynning taqdiri kutayotganini aytdi.
“Xominaiy buni yaxshi eshitib olsin: Isroil o‘zini himoya qiladi. U Eron xalqini halokatga yetaklamoqda,” — dedi Katz Isroil televideniyesida efirga uzatilgan nutqida.
Bu bayonot Eron siyosiy doiralarida keskin norozilik uyg‘otdi. Eron tashqi ishlar vazirligi bu tahdidni “xalqaro qonunlarni buzuvchi provokatsiya” deb atadi.
Trampning keskin bayonoti va Eron-Isroil mojaro fonida G7 sammiti ishtirokchilari favqulodda yig‘ilish o‘tkazdi. Germaniya va Fransiya rahbarlari zudlik bilan harbiy harakatlarni to‘xtatishga, diplomatiyaga qaytishga chaqirdi.
BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrish har ikki tomonning hujumlarini qoralab, G‘azo sektorida boshlangan insoniy falokatni to‘xtatishga da’vat etdi. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti esa G‘azoda havo hujumlari va blokada sababli yarim milliondan ortiq inson ocharchilik yoqasida qolayotganini e’lon qildi.
Geosiyosiy tahlilchilar hozirgi vaziyatni “chegara chizig‘idan o‘tgan global xavf” sifatida baholamoqda. Vashingtondagi Stratfor instituti eksperti Meri Duglasning aytishicha, AQShning diplomatik faolligi ijobiy signal bo‘lishi mumkin, biroq Isroil va Eron orasidagi tarixiy dushmanlikni bitta uchrashuv bilan hal qilish deyarli imkonsiz.
“Bu mojaroda muammo yadro dasturidagina emas. Bu tarix, mafkura, diniy hukmronlik va mintaqaviy kuchlar kurashi. Trampning ‘yakun’ degan so‘zi hozircha juda umidli eshitiladi, ammo amalda bu juda qiyin bo‘ladi,” — dedi u.
Trampning bayonoti Eronga nisbatan AQShning yanada qat’iy pozitsiyasini ko‘rsatmoqda. Isroil esa o‘zining milliy xavfsizligini ta’minlash bahonasida bevosita Xominaiyni ogohlantirish darajasiga chiqdi. Eron esa javob zarbalarini davom ettirmoqda. Barcha voqealar ketma-ketligi nafaqat Yaqin Sharq, balki butun dunyo xavfsizligi uchun yangi sinov bo‘lishi mumkin. Tinchlik tomon yuritilayotgan har qanday tashabbus esa hozircha jang maydonining shovqinlari orasida eshitilmayapti.
