Yaqin Sharqda so‘nggi kunlarda sodir bo‘lgan voqealar dunyo jamoatchiligi diqqatini o‘ziga tortmoqda. Isroil havo kuchlari tomonidan Eron hududiga uyushtirilgan kuchli zarbalar, o‘nlab harbiy rahbarlarning halok bo‘lishi, Eronning keskin bayonotlari va AQSh sobiq prezidenti Donald Trampning ogohlantiruvchi chiqishi mintaqada urush xavfini yanada kuchaytirdi.
Isroilning kutilmagan hujumi
2025-yil 12-iyun kuni kechasi Isroil harbiy-havo kuchlari Eron hududiga keng ko‘lamli havo hujumi uyushtirdi. Zarbalar asosan Tehron, Isfahon va Qum shaharlari yaqinidagi harbiy obyektlarga qaratilgan bo‘lib, ularda Eronning yadroviy dasturiga aloqador obyektlar va Inqilobiy gvardiya shtablari mavjud edi.
Reuters agentligining ikki mustaqil xavfsizlik manbasiga tayanib bergan xabariga ko‘ra, ushbu hujumlar natijasida kamida 20 nafar yuqori lavozimli eronlik harbiy qo‘mondon halok bo‘lgan. Qurbonlar orasida Eronning mudofaa strategiyasi va yadroviy dasturini boshqargan yirik shaxslar bor:
Husayn Salomiy — Eron Islom Inqilobi Gvardiyasi (IRGC) bosh qo‘mondoni
Amir Ali Hojizoda — IRGC Havo-kosmik kuchlari boshlig‘i
Muhammad Bog‘iriy — Eron Qurolli Kuchlari Shtabi boshlig‘i
Bu shaxslar Eronning mintaqadagi harbiy siyosatini, dron va raketa salohiyatini boshqarib kelgan asosiy arboblar edi. Ulardan ayrilish Eron harbiy tizimi uchun jiddiy zarba hisoblanmoqda.
Eronning keskin javobi: “Bu hikoyaning oxirini biz yozamiz”
Isroilning ushbu hujumiga javoban Eron rasmiylari va harbiy yetakchilari keskin bayonotlar bilan chiqdi. Tashqi ishlar vazirligi vakili bergan rasmiy izohda shunday deyiladi:
“Isroil bu mojaroning yakunini o‘zi belgilay olmaydi. Bu hikoyaning oxirini biz yozamiz.”
Eron Inqilobiy Gvardiyasi vakillari esa zarbalarda halok bo‘lgan harbiy rahbarlar uchun “qasos kechiktirilmaydi” deya e’lon qildi. Tahlilchilarga ko‘ra, Eron yaqin kunlarda bevosita yoki vositachilar orqali Isroilga qarshi javob zarbalari berishi mumkin.
Shu bilan birga, rasmiy Tehron bu holatni xalqaro miqyosda ham faol yoritib, dunyo hamjamiyatini Isroilning “tajovuzkor harakatlari”ga javob qaytarishga chaqirmoqda. Eron fuqarolari orasida ham norozilik va g‘azab kuchaygan, Tehron va Qumda norasmiy motam marosimlari o‘tkazilmoqda.
Trampning bayonoti: “Kelishuvga erishing, aks holda hujumlar kuchayadi”
Voqealar fonida AQSh prezidenti Donald Tramp ham bayonot bilan chiqdi. U Eronni yana AQSh bilan yadroviy kelishuvga qaytishga chaqirdi va ogohlantirdi:
“Kelishuvga erishing. Aks holda, hujumlar faqat kuchayadi!”
Tramp 2018-yilda AQSh prezidenti bo‘lganida Eron bilan 2015-yilda tuzilgan yadroviy kelishuvdan chiqib ketgan edi.
2015-yilda AQSh, Eron, Rossiya, Xitoy, Germaniya, Buyuk Britaniya va Fransiya o‘rtasida Eron yadroviy dasturini cheklash evaziga sanksiyalarni yumshatish bo‘yicha kelishuv imzolangan edi.
2018-yil 8-may kuni AQSh Prezidenti Donald Tramp bu kelishuvni “eng yomon bitim” deb atab, AQShni rasmiy ravishda undan chiqargan va Eronga qarshi sanksiyalarni qayta tiklagan.
Eron esa dastlab kelishuvga rioya qilishda davom etgan, ammo Tramp bosimi kuchaygach, 2020-yildan boshlab bosqichma-bosqich o‘z majburiyatlarini qisqartira boshlagan.
Endilikda Tramp yana muzokaralarga qaytishni tavsiya qilmoqda, biroq keskin ogohlantirish ohangida.
Uning bu chiqishi, bir tomondan, AQShning Yaqin Sharqdagi siyosatini davom ettiruvchi signal sifatida ko‘rilmoqda, boshqa tomondan esa, urush tahdidini ochiqchasiga e’tirof etish bo‘lib, mintaqadagi vaziyatga yanada bosim keltirmoqda.
Xalqaro xavotirlar
Bu mojaro fonida Rossiya, Xitoy, Fransiya va Germaniya kabi davlatlar tomonlarni zudlik bilan muzokaralarga qaytishga chaqirdi. BMT Bosh kotibi esa mintaqadagi keskinlikni “ochiq harbiy to‘qnashuv xavfi” deb atadi.
AQSh rasmiy doiralari Isroilni himoya qilishga tayyorligini bildirgan, biroq urush xavfini kamaytirish bo‘yicha diplomatik chora-tadbirlarni ham istisno qilmagan.
Dunyo jamoatchiligi bugun Yaqin Sharqdagi har bir harakatni sinchiklab kuzatmoqda. Mojaro diplomatik yo‘l bilan hal etiladimi yoki keng ko‘lamli urushga aylanadimi — buni yaqin vaqt ko‘rsatadi.
