Iqlim o‘zgarishlari haqida gap ketganda, ko‘pincha chiqindilar hajmi, sanoatning o‘sishi va texnologik taraqqiyot eslanadi. Ammo yaqinda o‘tkazilgan xalqaro tadqiqot bu jarayonlarni yanada chuqurroq va murakkab ijtimoiy-iqtisodiy omillar bilan bog‘lamoqda.
Nature Climate Change jurnalida e’lon qilingan tadqiqotga ko‘ra, 1990-yildan buyon global isish natijasida ro‘y berayotgan o‘zgarishlarning 66 foizi iqtisodiy imkoniyatlari yuqori bo‘lgan aholi qatlamining faoliyati bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, eng yuqori daromadga ega Yer aholisining 10 foizi iqlimdagi o‘zgarishlar jarayonida sezilarli ulushga ega.
Yashash tarzi va ekologik yuklama o‘rtasidagi bog‘liqlik
Tahlillar, xususan, sayohatlar, ko‘p iste’mol, quvvat talab qiluvchi faoliyatlar va turmush darajasi yuqori bo‘lgan qatlamlar tomonidan amalga oshirilgan iqtisodiy odatlarning iqlim tizimiga ta’siri kuchli bo‘lganini ko‘rsatmoqda. Dunyo aholisining eng boy 1 foizi ekstremal issiqlik to‘lqinlari (ilgari 100 yilda bir kuzatilgan) xavfiga o‘rtacha darajadagilarga qaraganda 26 baravar ko‘proq ta’sir ko‘rsatgan. Ularning Amazonka mintaqasidagi qurgoqchiliklar kuchayishidagi ishtiroki esa global o‘rtachaga nisbatan 17 baravar yuqori bo‘lgan. Bu esa iqlim tizimiga bosimni oshirgan.
Mualliflardan biri Sara Shongart quyidagicha ta’kidlaydi:
“Bizning tahlilimiz shuni ko‘rsatadiki, ekstremal iqlim hodisalarini faqat texnik yoki abstrakt darajadagi chiqindilar bilan emas, balki odamlarning yashash uslubi, iste’mol xatti-harakati va investitsion qarorlari bilan bog‘lash lozim. Bu esa masalani nafaqat ekologik, balki ijtimoiy jihatdan ham ko‘rib chiqishni talab qiladi.”
Investitsiyalar va iqlimga ta’sir
Tadqiqotda yana bir muhim jihat – moliyaviy oqimlarning iqlimga bo‘lgan ta’siri alohida ko‘rib chiqilgan. Ya’ni, karbon chiqindilari yuqori bo‘lgan sanoat tarmoqlariga yo‘naltirilgan investitsiyalar orqali iqlimdagi o‘zgarishlar yanada jadallashgan. Bu esa shaxsiy qarorlar darajasidagi harakatlarning global ekologik tizimga qanchalik kuchli ta’sir o‘tkazishi mumkinligini anglatadi.
Tadqiqot mualliflari, ayniqsa, bu masalada ochiqlik va muvozanatli yondashuv tarafdori. Ular hech bir qatlamni bevosita “aybdor” deb ko‘rsatmaydi, balki umumiy faoliyatlar natijasida hosil bo‘layotgan iqlimiy oqibatlarga e’tibor qaratadi.
Adolatli yechimlar zarur
Tahlil yakunida mualliflar iqlim siyosatining adolatli va mutanosib bo‘lishi zarurligini urg‘ulaydi. Bu esa turli ijtimoiy guruhlarning imkoniyatlari, mas’uliyati va ekologik izlarini inobatga olgan holda qarorlar qabul qilishni nazarda tutadi. Xususan, ekologik yondashuvlarda progressiv soliq mexanizmlari, ekologik investitsiyalarga rag‘batlar, yashil texnologiyalarga o‘tishni qo‘llab-quvvatlash choralari dolzarb bo‘lib bormoqda.
