So‘nggi haftalarda global xavfsizlikka oid xavotirlar yana kun tartibining markaziga chiqdi. Harbiy texnologiyalar sohasidagi keskin siljishlar, xususan, “Oltin gumbaz” kabi zamonaviy mudofaa tizimlarining tarqalishi, shuningdek, siyosatchilar tomonidan berilayotgan ochiq ogohlantiruvlar — dunyo yadro mojarosi yoqasida turibdi, degan xavfni kuchaytirmoqda.

“Oltin gumbaz” va yangi harbiy tengsizlik

Yaqinda xalqaro xavfsizlik doiralari e’tiborini tortgan masalalardan biri — “Golden Dome” (Oltin gumbaz) atamasi ostida tanilgan texnologik strategiyalarning geosiyosiy oqibatlari bo‘ldi. Dastlab Isroilda ishlab chiqilgan va dunyodagi eng ilg‘or raketaga qarshi mudofaa tizimlaridan biri hisoblangan ushbu texnologiya hozirda AQSh-Isroil harbiy hamkorligining strategik ramziga aylanib bormoqda.
Ammo ekspertlarning fikricha, bu himoya vositalari zamirida yotgan real siyosiy signal — xavotirli. Chunki ular yadro kuchiga ega davlatlarni yanada jasoratli, yadro quroliga ega bo‘lmagan davlatlarni esa — o‘zini noxavfsiz his qiluvchi holatga tushiradi.

“Oltin gumbaz kabi tizimlar global kuchlar muvozanatini buzadi. Yadroga ega emasligingiz — siz himoyasizligingizni bildiradi,”deydi Germaniyaning Bonn universiteti qoshidagi Harbiy xavfsizlik markazi eksperti Gans Krug.

Tahlilchilarning fikricha, bunday harbiy ustunlik boshqa davlatlarni ham o‘zini himoya qilish uchun yadro quroliga intilishga majbur qilmoqda. Bu esa “yadro qurollanish poygasi”ning yangi bosqichi boshlanganidan darak beradi.

Tulsi Gabbard: “Biz yadro halokatiga hech qachongidan yaqinmiz”

Aynan shunday fonda AQSh siyosatchisi va sobiq kongress a’zosi Tulsi Gabbardning videomurojaati katta rezonans uyg‘otdi. U o‘zining ijtimoiy tarmoqdagi videomurojaatida insoniyat tarixidagi eng katta xavf yaqinlashganini aytib, jahon yetakchilarini ogohlikka chaqirdi.

“Bugun biz o‘z tariximizdagi eng halokatli bosqichga yaqinlashdik. Yadro urushi tahdidi real. Agar buni jiddiy qabul qilmasak, insoniyat o‘zini o‘zi yo‘q qiladi,”— dedi Gabbard keskin ohangda.

U o‘z murojaatida Rossiya–Ukraina urushi, AQSh va NATOning Sharqiy Yevropadagi harbiy faolligi, Xitoy va Shimoliy Koreyaning strategik pozitsiyalari haqida to‘xtaldi. Gabbard fikricha, diplomatik muloqot o‘rnini harbiy kuch ishlatishga asoslangan siyosat egallab borayotgani yadro mojarosini muqarrar qilmoqda.

Harbiy tayyorgarlik — tinchlikmi yoki tahdid?

Yadro xavfsizligi bo‘yicha xalqaro ekspertlar Gabbardning chiqishini vahimali deya baholashdan tiyilmoqda. Aksincha, ular bu chiqishni “uyg‘otuvchi signal” deb atab, Gabbard ko‘tarayotgan masalalar siyosiy yetakchilar tomonidan tan olinishi kerakligini ta’kidlamoqda.

“Yadro urushi xavfi har doim mavjud edi. Farqi shundaki — bugun texnologiyalar bu xavfni tezlashtirmoqda, siyosiy rahbarlar esa bu muammoni birinchi o‘ringa qo‘yishmayapti,”— deydi Stanford universiteti huzuridagi Global xavfsizlik tahlil markazi professori Linda Mayers.

Geosiyosiy ishonchsizlik — zamonaviy dunyoning eng zaif nuqtasi

Isroilning harbiy himoya strategiyasi, AQShning mudofaa doktrinalari, Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi harakatlari yoki Rossiyaning Yevropadagi bosimi — bularning barchasi ishonchsizlikni chuqurlashtirayotgan omillardir. Har bir davlat o‘zini himoya qilishga urinadi, biroq bu harakatlar zanjirli reaksiya keltirib chiqaradi: texnologiya — kuch — javob choralari — va oxir-oqibat: yadro tahdidi.

Tulsi Gabbardning ogohlantiruvi va “Oltin gumbaz” kabi texnologik qurollanishning kengayishi bir-birini to‘ldiradi. Bu ikki hodisa — biri texnik, ikkinchisi siyosiy — ammo har ikkalasi bir haqiqatga ishora qilmoqda: dunyo yadro xavfiga hech qachongidan yaqin turibdi.

“Yadro urushi nafaqat qurollar haqida. Bu — axloq, siyosat, diplomatiya va mas’uliyat haqida. Agar yetakchilar bunga jiddiy yondashmasalar, tarixda qimmatga tushadigan xatolik bo‘ladi,” — deya ogohlantiradi Gabbard.

Uning fikricha, bugun dunyo rahbarlari, xalqaro tashkilotlar va jamoatchilik ushbu haqiqatni tan olib, o‘zaro ishonch, qurolsizlanish va diplomatik yo‘l bilan yadro xavfini bartaraf etishga jiddiy e’tibor qaratmasa, ertaga kech bo‘lishi mumkin.