Zamonaviy texnologiyalar bolalar hayotining ajralmas qismiga aylangan. Biroq smartfon, planshet va boshqa gadjetlardan ortiqcha foydalanish bola sog‘lig‘i, ruhiy holati va ijtimoiy rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Quyida ota-onalar uchun bolani gadjetlardan chalg‘itishning samarali va sinovdan o‘tgan usullari keltirilgan.
1. Raqamli vaqtni cheklang va tartibga soling
Gadjetlardan foydalanish uchun aniq vaqt chegarasini belgilang. Masalan, kuniga 1 soat darsdan keyin yoki faqat dam olish kunlari. Bu orqali bola kun tartibiga o‘rganadi va o‘z vaqtini ongli ravishda boshqarishga harakat qiladi.
Tavsiya: “Media rejasi” tuzing – unda bola qachon, qancha vaqt, qanday qurilmada va qanday kontentga ruxsat olishini belgilab qo‘ying.
2. Muqobil va qiziqarli mashg‘ulotlar taklif eting
Gadjetdan chalg‘itish uchun uni qiziqtiradigan va shug‘ullantiradigan muqobil mashg‘ulotlar taklif qilish zarur. Masalan:
— Rasm chizish, bo‘yash yoki loydan narsalar yasash
— Stol o‘yinlari – pazl, loto, domino
— Kitob o‘qish yoki ertak eshitish
— Konstruktor yig‘ish, origami yoki qog‘ozdan ishlanmalar qilish
Muhim: Bolani yolg‘iz emas, birga shug‘ullanishga taklif qiling. Bu unga rag‘bat va motivatsiya beradi.
3. Faol harakat va tabiat bilan muloqot
Bolaga harakat zarur. U toza havoda yurishi, yugurishi, velosiped minishi, sport bilan shug‘ullanishi kerak. Tabiat qo‘ynida vaqt o‘tkazish bolani ekrandan uzoqlashtiradi va ruhiy dam olishga yordam beradi.
Tavsiya: Haftasiga bir necha marta butun oila bilan tashqariga chiqishni rejalashtiring – bog‘, dala, tog‘, park bo‘lishi mumkin.
4. Oilaviy vaqtni gadjetsiz tashkil qiling
Ovqatlanish, kechki suhbat, umumiy dam olish vaqtlarida barcha gadjetlar chetga surilishi kerak. Bola ota-onadan ijtimoiy muloqotni ko‘rishi va o‘rganishi muhim. Masalan, “Kechki ovqat paytida telefondan foydalanilmaydi” kabi qoidalar qo‘llang.
Asosiy narsa – ota-ona o‘zidan boshlashi, ya’ni o‘zi ham telefondan chalg‘ib, bolaga e’tibor qaratishi lozim.
5. Bolaning ichki holatini tushunishga harakat qiling
Ko‘pincha bola gadjetga beriladi, chunki:
— Zerikadi
— Ota-onasining e’tiborini istaydi
— O‘zini yolg‘iz yoki tushkun his qiladi
Shuning uchun har doim “Nega bola aynan hozir telefonni qo‘liga oldi?” degan savolga javob topishga harakat qiling. So‘ng uni tinchlantiradigan va ko‘nglini band qiladigan mashg‘ulot taklif eting.
6. Foydali kontentlardan foydalanishni yo‘lga qo‘ying
Agar bolani gadjetdan butunlay ayira olmasangiz, hech bo‘lmaganda u tomosha qiladigan va o‘ynaydigan kontentni nazorat qiling. Yoshiga mos, rivojlantiruvchi, ta’limiy dasturlar, multfilmlar va o‘yinlar tanlang. Ularni avval siz ko‘rib chiqing, so‘ng bolaga tavsiya qiling.
Farzandni gadjetlardan butunlay uzib qo‘yish o‘rniga, undan oqilona va muvozanatli foydalanishni o‘rgatish eng to‘g‘ri yo‘l. Bolaga vaqtini to‘g‘ri tashkil qilish, ijod qilish, harakat qilish, muloqotda bo‘lish quvonchini o‘rgatsangiz, u gadjetga qaram bo‘lib qolmaydi. Va eng muhimi – bularning barchasi faqat mehr, sabr va ota-onaning faol ishtiroki bilan amalga oshadi.
